Πρόκειται για μια καινοτόμο στρατηγική για τη δημόσια υγεία με σκοπό να περιορίσει τους κινδύνους για την υγεία που σχετίζονται με το κάπνισμα, και η οποία αναπτύσσεται παράλληλα με τις συμβατικές αντικαπνιστικές εκστρατείες.
Τι συμβαίνει στις ΗΠΑ
Το κάπνισμα αναγνωρίζεται ευρέως ότι σχετίζεται με την εμφάνιση ασθενειών που μπορεί να οδηγήσουν στον θάνατο, όπως η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, ο καρκίνος του πνεύμονα, καρδιοπάθειες και το εμφύσημα. Ωστόσο, η νικοτίνη, μεμονωμένα, δεν είναι η βασική αίτια εκδήλωσης ασθενειών που σχετίζονται με το κάπνισμα. Ως εκ τούτου, η πολιτική της μείωσης της βλάβης επικεντρώνεται σε μέτρα που θα βοηθήσουν τους καπνιστές, που δεν μπορούν ή δεν επιθυμούν να διακόψουν το κάπνισμα, να στραφούν σε προϊόντα νικοτίνης, τα οποία είναι λιγότερο βλαβερά, ώστε να περιορίσουν τον κίνδυνο εκδήλωσης τέτοιων ασθενειών.
Στις ΗΠΑ, ήδη από το 2010 ισχύει ομοσπονδιακή νομοθεσία, σύμφωνα με την οποία παρέχεται η δυνατότητα σε εταιρίες που κατασκευάζουν προϊόντα νικοτίνης ή καπνού να τα υποβάλλουν σε διαδικασία ελέγχου από τον FDA, ο οποίος εκτός από τα τρόφιμα και τα φάρμακα, είναι ο αρμόδιος κρατικός φορέας και για τα καπνικά προϊόντα. Εφόσον αποδειχθεί ότι τα προϊόντα αυτά είναι λιγότερο βλαβερά από τα παραδοσιακά τσιγάρα, τότε θα έχουν τη δυνατότητα να ενημερώνουν γι’ αυτό επισήμως του καταναλωτές που δε θέλουν να διακόψουν το κάπνισμα. Ο σκοπός της ρύθμισης αυτής είναι εμφανής: να ενημερωθούν μαζικά και κατόπιν επιστημονικής αξιολόγησης από αρμόδιο κρατικό φορέα οι καπνιστές, ώστε να αποκτήσουν το κίνητρο να μεταβούν σε λιγότερο βλαβερά προϊόντα νικοτίνης, εφόσον δεν είναι διατεθειμένοι να διακόψουν οριστικά το κάπνισμα.
Η νέα στρατηγική και οι εναλλακτικές προσεγγίσεις
Πέρα, όμως, από το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο στις ΗΠΑ, τον περασμένο Ιούλιο ο FDA ανακοίνωσε και ένα πλήρες σχέδιο για τη βελτίωση της δημόσιας υγείας με τον τίτλο «A comprehensive regulatory plan to shift trajectory of tobacco-related disease and deaths», βάσει του οποίου οι μη καπνιστές θα αποθαρρύνονται να ξεκινούν το κάπνισμα, αλλά παράλληλα θα δίνεται μεγάλη βαρύτητα στην καινοτομία, για την ανάπτυξη μη καιγόμενων, λιγότερο βλαβερών προϊόντων νικοτίνης, για όσους δε μπορούν ή δεν επιθυμούν να το διακόψουν.
Σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε από την εφημερίδα Wall Street Journal το 2016 με τίτλο «Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα αποτελούν έναν υγιεινό τρόπο διακοπής του καπνίσματος;», ο Δρ. Jed E. Rose, ο συνεφευρέτης του επιθέματος νικοτίνης, δήλωσε: «Έχοντας εργαστεί σε όλη μου την καριέρα πάνω στην ανάπτυξη αποτελεσματικών θεραπειών διακοπής του καπνίσματος, συνειδητοποίησα ότι οι υφιστάμενες προσεγγίσεις είναι αναποτελεσματικές για τη συντριπτική πλειονότητα των καπνιστών. Χρειάζονται επειγόντως εναλλακτικές προσεγγίσεις. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προβλέπει ότι ένα δισεκατομμύριο θάνατοι θα αποδοθούν στο κάπνισμα κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα. Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα διαθέτουν μια απαράμιλλη δυναμική μείωσης του αντίκτυπου του καπνίσματος στη δημόσια υγεία επιτρέποντας στους καπνιστές να αντικαταστήσουν τη συνήθεια και τη νικοτίνη του καπνίσματος χωρίς τις τοξικές επιδράσεις της καύσης». Πλέον, η γκάμα των εναλλακτικών του καπνίσματος προϊόντων νικοτίνης είναι ιδιαίτερα μεγάλη και περιλαμβάνει τα γνωστά εδώ και χρόνια ηλεκτρονικά τσιγάρα, αλλά και τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού, που αναπτύσσουν οι καπνοβιομηχανίες.
Το παράδειγμα της Αγγλίας
Ήδη, από τις αρχές της δεκαετίας που διανύουμε, και με δεδομένη τη ραγδαία ανάπτυξη μη καιγόμενων προϊόντων νικοτίνης και ιδιαίτερα των ηλεκτρονικών τσιγάρων, ορισμένοι επιστήμονες και γιατροί με επιστημονικό ενδιαφέρον γύρω από τα θέματα των ασθενειών που σχετίζονται με το κάπνισμα, ξεκίνησαν να υποστηρίζουν δημόσια την ανάγκη για επίσημη υιοθέτηση πολιτικών για τη μείωση της βλάβης από το κάπνισμα από τις αρμόδιες δημόσιες αρχές. Ένας από τους πρώτους ήταν ο πρώην επικεφαλής της σημαντικότερης αντικαπνιστικής οργάνωσης της Αγγλίας ASH UK Clive Bates, ο οποίος μάλιστα με δημόσιες παρεμβάσεις και επιστολές του εδώ και χρόνια προτείνει την υιοθέτηση της πολιτικής της μείωσης της βλάβης και της πιο χαλαρής κανονιστικής μεταχείρισης των ηλεκτρονικών τσιγάρων σε σχέση με τα συμβατικά, τόσο στην Αγγλία, όσο και σε ολόκληρη την Ε.Ε.
Παρόλα αυτά, για καιρό η πολιτική της μείωσης της βλάβης από το κάπνισμα δίχαζε την επιστημονική κοινότητα και τις αρμόδιες ρυθμιστικές αρχές, σε ό,τι αφορά την αποτελεσματικότητά της. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια εκδηλώνεται ένα κύμα μαζικής υποστήριξης και υιοθέτησής της από την επιστημονική κοινότητα, πολλούς αντικαπνιστικούς φορείς, αλλά και από τις ίδιες τις κυβερνήσεις.
Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα η Αγγλία, όπου μόλις πριν από λίγες εβδομάδες το Υπουργείο Υγείας ανακοίνωσε το νέο του σχέδιο για την καταπολέμηση του καπνίσματος (με τον τίτλο “smokefreegeneration”), με το οποίο υιοθετείται επίσημα ο στόχος για τη χρήση καπνικών προϊόντων ανάμεσα στους ενήλικες (στο 12% του πληθυσμού και για τους νέους στο 3% του πληθυσμού), με πολιτικές που δίνουν μεγάλη έμφαση στη στροφή των καπνιστών που δε μπορούν να διακόψουν το παραδοσιακό κάπνισμα σε προϊόντα τα οποία είναι λιγότερο βλαβερά, όπως τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού. Αποτελεί, δε, εντυπωσιακό στοιχείο το γεγονός ότι το Υπουργείο Υγείας της Αγγλίας ρητά εκφράζει την υποστήριξή του στην ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών και προϊόντων για την κατανάλωση νικοτίνης. Το σχέδιο αποτελεί την κατάληξη μια ευρείας συζήτησης της επιστημονικής κοινότητας στην Αγγλία τα τελευταία χρόνια, κατά την οποία αναδείχθηκε η χρησιμότητα της ανάπτυξης νέων προϊόντων νικοτίνης, που έχουν τη δυνατότητα να οδηγήσουν σε πολύ θετικά αποτελέσματα για τη δημόσια Υγεία. Περίπου έναν χρόνο πριν, είχε προηγηθεί δημόσια κοινή ανακοίνωση σχεδόν του συνόλου των επιστημονικών φορέων της χώρας (μεταξύ των οποίων η εκεί Πνευμονολογική Εταιρία, η Αντικαρκινική Εταιρία, Ιατρικοί Σύλλογοι, αντικαπνιστικά σωματεία κλπ.), για τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και την ανάγκη για σωστή ενημέρωση του κοινού σχετικά με το όφελος από τη μελλοντική αντικατάσταση των συμβατικών τσιγάρων από τις λιγότερο βλαβερές εναλλακτικές επιλογές που είναι διαθέσιμες στην αγορά.
Ήδη τον δρόμο των Η.Π.Α. και της Αγγλίας έχουν ξεκινήσει να ακολουθούν και άλλες χώρες, όπως η Ιταλία, η Πορτογαλία, η Βουλγαρία, ακόμα και η Κύπρος, οι οποίες έχουν θεσμοθετήσει είτε νομοθετικό πλαίσιο, είτε δημόσιες πολιτικές με επίκεντρο τη μείωση της βλάβης από το κάπνισμα και την τεκμηρίωση της μείωση της βλάβης που επιτυγχάνεται από καινοτόμα νικοτινούχα προϊόντα που είτε κυκλοφορούν, είτε θα κυκλοφορήσουν στο μέλλον στην αγορά.
Τι κάνει η Ελλάδα;
Την ίδια εποχή στην Ελλάδα με το αρνητικό ευρωπαϊκό ρεκόρ του 37% καπνιστών, όπου ο αντικαπνιστικός νόμος δεν εφαρμόζεται πουθενά, η συζήτηση για τις πολιτικές της μείωσης της βλάβης από το κάπνισμα δεν έχει ανοίξει.
Απέναντι στο υπαρκτό πρόβλημα, η ηγεσία του Υπουργείου Υγείας εδώ και χρόνια ακολουθεί τη γνωστή πεπατημένη: νέοι αυστηρότεροι νόμοι ακόμα και για τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού, δημόσιες ανακοινώσεις την παγκόσμια ημέρα κατά του καπνίσματος και πλήρης απουσία από τη συζήτηση για τα πιθανώς ευεργετικά αποτελέσματα που θα είχε η υιοθέτηση πολιτικών για τη μείωση της βλάβης.
Στην πράξη, τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού αντιμετωπίζονται σχεδόν με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζονται τα καιγόμενα τσιγάρα (απαγόρευση χρήσης σε κλειστούς δημόσιους χώρους, απαγόρευση διαφήμισης, απαγόρευση διατύπωσης ισχυρισμών μειωμένου κινδύνου ακόμα και αν αυτό αποδεικνύεται επιστημονικά κλπ.), ενώ αυτή η νέα αγορά στην πραγματικότητα παραμένει χωρίς ουσιαστικούς ελέγχους από τις αρχές, με ένα μόνο θερμαινόμενο προϊόν καπνού μεγάλης καπνοβιομηχανίας να έχει λάβει τις απαραίτητες άδειες από το Υπουργείο Υγείας για τη νόμιμη κυκλοφορία του στην αγορά, βάσει των αυστηρότατων προδιαγραφών που θέτει η ισχύουσα νομοθεσία για τη συγκεκριμένη κατηγορία προϊόντων.
Την ίδια στιγμή, παραμένει ανεκμετάλλευτη η ευκαιρία για την υιοθέτηση μιας ρεαλιστικής πολιτικής μείωσης της βλάβης, στο πλαίσιο της οποίας οι καπνιστές θα μπορούσαν υπεύθυνα να ενημερώνονται για προϊόντα που μετά από επιστημονική τεκμηρίωση μειώνουν τον κίνδυνο για την εκδήλωση ασθενειών που σχετίζονται για το κάπνισμα, με το «διαφυγόν κέρδος» για τη δημόσια υγεία να είναι κατά πάσα πιθανότητα μεγαλύτερο απ’ όσο μπορεί να φανταστεί κανείς, ιδιαίτερα σε μια χώρα αθεράπευτων θεριακλήδων.
